Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej – ul. Skazańców 25
Wystawa prezentuje unikatowe fotografie dokumentujące fascynacje autora przyrodą oraz życiem codziennym, kulturą i obyczajami mieszkańców dziewiętnastowiecznego Uzbekistanu i Turkmenistanu. Fotografie opowiadają historię zwykłych ludzi i miejsc uchwyconych okiem miłośnika peregrynacji. Dzięki zdjęciom Leona Barszczewskiego zwiedzający wystawę mogą przenieść się na chwilę w te wciąż egzotyczne dla nas miejsca.
Leon Barszczewski (1849-1910) – biografia
Fotograf, podróżnik, przyrodnik i badacz krajów Azji Środkowej.
Leon Barszczewski urodził się 20 lutego 1849 r. w Warszawie, ale dzieciństwo spędził na Ukrainie w rodzinie o tradycjach patriotycznych. Jako chłopiec został wcielony do szkoły kadetów w Kijowie, w konsekwencji swoje życie zawodowe związał ze służbą wojskową w carskiej Rosji. W latach 1876-1897 mieszkał w Samarkandzie, skąd przedsięwziął ponad dwadzieścia wyprawach na terytorium Wschodniego Turkiestanu, Emiratu Buchary, Chanatów Badachszanu i Darwazy. Dotarł także do Mazar-i Szarif w Afganistanie. Nierzadko, był pierwszym Europejczykiem w tych odległych rejonach. Podczas swych podróży opracowywał mapy, badał szlaki komunikacyjne pogranicza z Chinami i Afganistanem, gromadził okazy botaniczne, zoologiczne, owady oraz minerały. Był prekursorem badań archeologicznych w Afrasiabie – starożytnej Samarkandzie.
Leon Barszczewski w trakcie swoich wypraw nie rozstawał się z aparatem fotograficznym. Jako człowiek szlachetny i uprzejmy wobec tubylców, zdobywał sobie ich szacunek i zaufanie. Zapisywał ich legendy, podania i wierzenia, a obiektyw aparatu kierował na twarze i barwne stroje napotykanych ludzi Na swoich fotografiach zachował krajobrazy, architekturę oraz sceny z życia codziennego mieszkańców odwiedzanych rejonów. Dzięki jego szklanym negatywom można dziś poczuć bliskość tamtych ludzi, zobaczyć jak żyli i pracowali, choćby na roli. W kadrze zatrzymał wiele portretów mężczyzn, scen rodzajowych, a wprost unikalne są jego zdjęcia ukazujące tamtejsze kobiety. Leona Barszczewskiego można uznać za prekursora fotografii reportażowej. Jego fotografie znalazły uznanie i zostały nagrodzone złotymi medalami na wystawach fotograficznych: w 1895 r. w Paryżu – za fotografie lodowców azjatyckich oraz w 1901 r. w Warszawie – za „widoki i sceny rodzajowe wschodnie”. Kolekcja zdjęć Leona Barszczewskiego jest jedyną tego typu w Polsce dokumentacją fotograficzną krajów Azji Środkowej końca XIX wieku pozostawioną przez polskiego podróżnika.
Leon Barszczewski w dziennikach z podróży zapisywał obserwacje przyrodnicze, botaniczne, zoologiczne, geograficzne i geologiczne. Odkrył wiele pokładów złóż rud metali i kamieni szlachetnych (w tym złota i diamentów), prowadził pionierskie badania lodowców w Górach Zerawszańskich i Hissarskich, dzięki czemu zyskał miano wybitnego glacjologa i pierwszego polskiego badacza lodowców Azji. Jeden z lodowców południowego zbocza Grzbietu Hissarskiego został nazwany jego imieniem, a rosyjski botanik Władimir Lipski nadał jego imię roślinie – Czosnek Barszczewskiego (Allium barsczewskii Lipsky). Prowadził także badania z zakresu etnografii i archeologii. W uznaniu jego dorobku naukowego został przyjęty w poczet członków m.in. Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego. Zebrane w trakcie wypraw liczne okazy przyrodnicze, archeologiczne i etnograficzne posłużyły mu do utworzenia Muzeum w Samarkandzie. Tereny, po których podróżował Leon Barszczewski leżą obecnie w przeważającej części w granicach Republik Uzbekistanu i Tadżykistanu.
Po zakończeniu służby w Azji Środkowej Leon Barszczewski został przeniesiony do Siedlec, gdzie w roku 1904 ufundował Szkołę Handlową dla dziewcząt (obecne II Liceum Ogólnokształcące im. Św. Królowej Jadwigi). Zmarł tragicznie 22 marca 1910 r. w Częstochowie. Spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
