Fot. Ze zbiorów K. Gąsowskiej
Warszawa na starej fotografii – Jarosław Zieliński – miesięcznik Stolica 6/2010
To unikatowe zdjęcie zostało wykonane w sierpniu 1920 r., gdy do Warszawy zbliżały się hordy bolszewickie. Niewidoczne, poza lewym skrajem kadru pozostaje Pole Mokotowskie, gdzie stacjonowało wówczas pięć polskich eskadr lotniczych broniących nieba nad miastem. Pawilony, które dostrzegamy w tle sylwetki żołnierza, są oddzielone ogrodzeniem od reszty terenu, ponieważ były związane właśnie z lotniskiem, choć na ich bezpośrednim zapleczu znajdował się tor wyścigów konnych, funkcjonujący między ulicami Puławską i Polną do 1937 r.
Wyższe budynki po prawej stronie należały w czasach carskich do zespołu koszar Lejb-Gwardyjskiego Keksholmskiego Pułku im. Cesarza Austriackiego. Jednostka ta, wchodząca w skład 3. Dywizji Piechoty Gwardii, od około 1865 r. stacjonowała w Cytadeli, następnie zaś przeniosła się do zbudowanych w latach 1900-1902 koszar przy rondzie Mokotowskim, zwanym odtąd placem Keksholmskim. Dziś jest to plac Unii Lubelskiej, którego zachowaną do obecnych czasów zabudowę łatwo rozpoznać na ostatnim planie kadru. Duży zespół koszar ciągnął się wzdłuż ulicy Rakowieckiej. Po ustąpieniu Rosjan stacjonowali tutaj Niemcy, a od jesieni 1918 r. koszary przeszły w ręce polskich władz wojskowych. W okresie międzywojennym zostały rozbudowane. W różnych okresach mieściły się tu m.in.: baon radiotelegraficzny (lata 20.), Centralne Warsztaty i Składy Radiotelegraficzne, Dowództwo Lotnictwa, Szefostwo Duszpasterstwa Ewangelicko-Augsburskiego, 1. pułk lotniczy (do ok. 1930 r.), Doświadczalne Warsztaty Lotnicze (jw.), Centralna Składnica Lotnictwa (do ok. 1925 r.), 1. pułk artylerii przeciwlotniczej (od ok. 1925 r.), Szkoła Podchorążych Technicznych Lotnictwa (od ok. 1936 r.) i Klub Oficerski. Jeden z pawilonów przebudowano na dom mieszkalny Funduszu Kwaterunku Wojskowego, a drugi taki dom wybudowano od podstaw.
Niezwykle cenny jest wizerunek cerkwi garnizonowej, utrwalony w centrum zdjęcia, inne bowiem znane fotografie tego obiektu przedstawiają go już po późniejszej przebudowie. Cerkiew została zbudowana na podstawie konkursowego projektu typowej, niedrogiej, prawosławnej świątyni garnizonowej, opracowanego w latach 1900-1901 przez wojskowego inż. F. M. Wierzbickiego dla garnizonów w odległych prowincjach i na ziemiach zdominowanych przez inne wyznania. Prototyp postawiono w Peterhofie dla kaspijskiego pułku piechoty, w sumie zaś powstało prawie 50 niemal identycznych obiektów, w tym około dziesięciu na terenach Królestwa Polskiego. Kamień węgielny pod mokotowską cerkiew pw. św. Apostołów Piotra i Pawła położono 11 lipca 1902 r., a wyświęcono ją 7 listopada 1904 r. Pracami kierował Wiktor Junosza-Piotrowski. Niewiele wiadomo o wyposażeniu wnętrza, w którym stał dębowy ikonostas i wisiały tablice marmurowe upamiętniające szlak bojowy pułku i poległych oficerów.
Podczas I wojny światowej, od 1915 r., cerkiew była zamknięta i podlegała niemieckiej armii okupacyjnej. Po wojnie polskie władze wojskowe zdecydowały o przekazaniu budowli ewangelikom. Mokotowska parafia ewangelicko-augsburska została powołana do życia 18 maja 1920 r. Oficjalnie kościół otwarto i poświęcono 9 stycznia następnego roku. W latach 1931-1934 architekt Edgar Norwerth przebudował nieco sylwetę kościoła, m.in. zastępując największą, cebulastą kopułę nad prezbiterium nową, wysoką, żebrowaną, sześcioboczną z latarnią. Z hełmu wieży frontowej usunięto „cebulkę”, dając w zamian „jabłko”. Po zniszczeniach wojennych spaloną świątynię jeszcze raz przebudowano i dziś w niczym już nie przypomina dawnej cerkwi, natomiast pierwotny kształt zachowało kilka spośród niewielkiej grupy ocalałych pawilonów koszarowych.
