Grochów Pierwszy 1863
GROCHÓW
Wieś Grochów wraz z dobrami Gocławia, Kamionka i Kawęczyna należała w średniowieczu do rodu rycerskiego, może właśnie Grochowskich (?), później zaś do kapituły płockiej, a w końcu do Poniatowskich. Do 1790 r. Stanisław Poniatowski podzielił Grochów na osiem części, z których jedna (Grochów Drugi, albo Wielki) przypadła prymasowi Michałowi Poniatowskiemu. Granica z Grochowem Pierwszym (zwanym też Małym) biegła dzisiejszą ul. Kwatery Głównej. Dla prymasa wzniesiono parterowy dwór, który po przekształceniu ok. 1820 r. w pałacyk, zachował się po dziś przy Grochowskiej 64. Ośrodkiem folwarku Grochów Drugi był murowany dwór, wzniesiony na początku XIX w. i stojący przy Grochowskiej 168, między dzisiejszymi ulicami Nasielską i Daszowską. Barbarzyńsko zburzono go dopiero ok. 1960 r. i obecnie na jego miejscu tkwi blok oznaczony adresem Wspólna Droga 3.
Trakt Brzeski
W epoce Królestwa Polskiego (1815-30) magistrat i władze państwowe wiele uwagi poświęciły stworzeniu sieci bitych traktów, łączących stolicę z innymi ośrodkami. Jedną z takich inwestycji był trakt do Brześcia, który kończył się w Terespolu. Budowę drogi, która stała się przedłużeniem Grochowskiej, ukończono w 1823 r. Zabytkiem związanym z traktem jest obelisk żeliwny, ustawiony między ul. Podskarbińską a Siennicką. Oprócz napisów pokrywają go płaskorzeźby Pawła Malińskiego ze scenami robót przy budowie drogi oraz panoramy Warszawy, Siedlec i Brześcia. Ma on swój odpowiednik w Terespolu. Z tej samej epoki pochodziły rogatki zwane grochowskimi, których pawilony przy zbiegu Zamoyskiego z Lubelską (proj. Jakub Kubicki) szczęśliwie zachowały się do naszych czasów.
Dobra ziemskie, przemysł i droga żelazna
W 1818 r. Grochów Drugi nabył Dawid Tarasiewicz, adwokat przy Sądzie Apelacyjnym, a po 1830 r. nowym właścicielem dóbr i folwarku Gocławek, stał się Karol Osterloff. Założył on jeden z największych podwarszawskich ośrodków produkcyjnych, złożony z „fabryki piwa bawarskiego zwyczajnego i porteru”, wytwórni wina szampańskiego, octu i miodu oraz destylarni i młyna o napędzie końskim. W 1865 r., część gruntów między obecnymi ulicami: Daszowską, Grochowską i Żółkiewskiego a gruntami Kawęczyna, zwana „Nieruchomość Ziemska Grochów nr 2 i 3”, została sprzedana rodzinie Hermanów. W drugiej połowie XIX w. Grochów Drugi wraz Gocławkiem odziedziczyli bracia Fryderyk i Wilhelm Osterloffowie, którzy jednak w roku 1870 utracili te dobra w następstwie licytacji, a folwark rozpadł się na wiele nieruchomości. Przemysł grochowski rozwijał się także na parcelach wykupywanych przez przedsiębiorców wzdłuż obecnej ul. Grochowskiej. Z połowy XIX w. pochodzą informacje o mydlarni Jana Hocha „we wsi Grochowie”, na posesji położonej naprzeciwko wylotu obecnej ul. Kwatery Głównej. Tuż obok (Grochowska 57), po 1860 r., powstała duża garbarnia Jeromina, istniejąca do roku 1944.
W 1876 r. północna część gruntów Grochowa 2 i 3 została wykupiona przez Towarzystwo Drogi Żelaznej Kolei Warszawsko-Terespolskiej w celu przeprowadzenia torów. W 1895 r. pozostałe grunty pozostające dotąd w rękach rodziny Hermanów, kupił na licytacji Kazimierz Granzow, właściciel cegielni w Kawęczynie, który wkrótce rozpoczął wieloletni proces dzielenia i sprzedaży pozyskanych terenów. Niemniej jeszcze w 1914 r. ogromna część dóbr pozostawała nadal we władaniu jego rodziny.
Kolonia Praussa i miasteczko Łaskiego
W 1916 r. posiadłość Granzowów została przyłączona do Warszawy. Zapewne kilka lat wcześniej przeprowadzono przez te grunty dwie krzyżujące się drogi, z których pierwsza odpowiadała późniejszej ul. Chłopickiego, zwanej tak już od 1919 r., druga zaś Osowskiej, ówcześnie istniejącej na odcinku od obecnej ul. Nasielskiej do ul. Chłopickiego, ale nazwanej dopiero w 1924 r., początkowo w brzmieniu Ossowska. W roku 1922 aż 2/3 tych gruntów zakupił Jan Łaski, który dwa lata później podarował dwa place, pod budowę kościoła i plebanii. W 1925 r. sprzedał on spółdzielni mieszkaniowej „Domy Spółdzielcze” 28 placów w kwartałach położonych między ulicami: Chłopickiego, Boremlowską, Żółkiewskiego i Szaserów. W ciągu kilku lat powstało tu osiedle domków zbudowanych dla posłów i senatorów z bloku wyborczego PPS. Jego nazwa: Kolonia Praussa, wywodziła się od nazwiska lewicowego działacza i współtwórcy systemu oświatowego w odrodzonej Polsce, Ksawerego Franciszka Praussa (1874-1925), a zamieszkali na nim tak prominentni działacze PPS, jak np. wieloletni sekretarz generalny – Kazimierz Pużak (1883-1950) – od stycznia 1944 r. przewodniczący podziemnej Rady Jedności Narodowej, więzień stalinowski, zmarły w zakładzie karnym w Rawiczu.
Jan Łaski, założyciel Towarzystwa Seryjnej Budowy Domów, zlecił w 1930 r. sporządzenie planu parcelacyjnego na pozostałych gruntach. Zamykały się one w obrysie ulic: Nasielskiej, Osowskiej, Chłopickiego, Makowskiej, Żółkiewskiego i Grochowskiej. W pierwszym etapie wytyczono 26 bloków zabudowy, z których 21 podzielono na parcele, a także kilka ulic oraz place, z których do naszych czasów dotrwały dwa: Szembeka i 1831 Roku. Począwszy od roku 1933 zaczęła się tu kształtować zwarta zabudowa, początkowo nader prowincjonalna w wyrazie. Obok jedno- i dwupiętrowych kamieniczek dość liczne były domy drewniane.
Wokół tego swoistego miasteczka rozwijała się zabudowa głównych, miejskich arterii, przede wszystkim wzdłuż Grochowskiej i Wiatracznej i ich przecznic, które do 1939 r. na długich odcinkach zyskały zwartą zabudowę.
kościół Pl. Szembeka 1946
Kościół-pomnik
Olszynka Grochowska – to tereny leśne, pola i łąki. Tu właśnie, 25 lutego 1831 r. miała miejsce jedna z najkrwawszych bitew, w wyniku której siłom polskim prowadzonym przez gen. Józefa Chłopickiego (40 000 ludzi i 120 dział) udało się powstrzymać pochód na Warszawę korpusu rosyjskiego feldmarszałka Iwana Dybicza (60 000 żołnierzy, 196 dział). Bitwa była właściwie nierozstrzygnięta, gdyż obie strony wycofały się z pola walki, a liczne błędy (szczególnie po stronie polskiej) uniemożliwiły dokonanie przełomu.
W okresie zaborów tylko Rosjanie mogli oficjalnie czcić swych poległych, co uczynili wystawiając pomnik przy ul. Terespolskiej (1846 r.), w sąsiedztwie Instytutu Weterynaryjnego, stąd tę ulicę nazywano w carskich czasach Pomnikową. Dopiero od 1916 r. poczęły toczyć się dysputy na temat formy upamiętnienia bitwy. W następnych latach powstały liczne projekty pomników i kurhanów usypanych na pobojowisku, w końcu jednak w setną rocznicę batalii poprzestano na wymianie drewnianego krzyża z 1916 r. na metalowy, do dziś zachowany na skraju pobojowiska. Godnym pomnikiem bitwy stał się dopiero grochowski kościół na pl. Szembeka.
21 grudnia 1924 r. kardynał Aleksander Kakowski poświęcił prowizoryczną, drewnianą kaplicę p.w. Najczystszego Serca Marii, a proboszczem parafii został ks. Jan Sztuka. Już wkrótce okazało się, iż kaplica jest niewystarczająca dla potrzeb dzielnicy. Z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Grochowa, zdecydowano się na wzniesienie świątyni, która miała stać się pomnikiem upamiętniającym bitwę z 1831 r. Zbudowany w l. 1934-41 przy pl. Szembeka kościół (proj. Andrzej Boni) zyskał wezwanie przejęte od drewnianej kaplicy.
